ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΑ
(ΖΑΒΟΡΔΑ)
Η Μονή Ζάβορδας είναι ανδρικό
μοναστήρι, δίπλα στο χωριό Παναγία και μέχρι πρόσφατα διατηρούσε το άβατο, όπως
το όρισε ο ιδρυτής της Όσιος Νικάνωρ. Είναι επίσης γνωστή και ως μονή του Οσίου
Νικάνορος. Χτίστηκε το 1534 από τον όσιο Νικάνορα, ο οποίος καταγόταν από τη
Θεσσαλονίκη και υπήρξε εξέχουσα ασκητική μορφή στο μακεδονικό χώρο.
Περιγραφή
Η μονή παρουσιάζει εικόνα μικρού
κάστρου, καθώς η κατασκευή του είναι φρουριακή με πολεμίστρες, ζεματίστρα πάνω
από την πύλη του και παρατηρητήριο, για να προστατεύεται από τους επιδρομείς.
Είναι κτισμένη σε πρόβουνο τους όρους Καλλίστρατου στην αριστερή όχθη του
Αλιάκμονα, σε ύψος περίπου 150μ. από τη βάση του, που στην κοίτη του κυλάει
ορμητικά τα νερά του ο Αλιάκμων και το αποσπά από αυτό βρέχοντάς το από τις
τρεις πλευρές του με αποτέλεσμα να το μεταβάλλει σε μια μικρή χερσόνησο.
Ιστορικές αναφορές
Η αίγλη της συνετέλεσε στο να
ανυψωθεί σε σταυροπηγιακή. Εκκλησιαστικά υπαγόταν ως το 1715 στο Πατριαρχείο
Ιπεκίου (Πετς), ενώ από το 1767 υπάγεται στη Μητρόπολη των Γρεβενών. Η Ζάβορδα
συγκαταλέγεται στις λίγες μονές που κατόρθωσε να διαφυλάξει τους καλλιτεχνικούς
της θησαυρούς. Έτσι, πλούσια είναι η συλλογή της σε βυζαντινά κειμήλια, πολλές
εικόνες, τιμαλφή, χειρόγραφα, χρυσοκεντήματα (επιτάφιος του 1588), άμφια,
παλαιές εκδόσεις, τίμια λείψανα και άλλα. Δεν απέφυγε, ωστόσο τον
«τραυματισμό», όπως και τα άλλα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής, από το μεγάλο
σεισμό στις 13η Μαρτίου 1995.
Ακμή της Μονής
Χάρη στη ισχυρή προσωπικότητα του
κτήτορα, η μονή αναπτύχθηκε αμέσως και έφθασε σε ακμή όσο ελάχιστες μονές στη
Μακεδονία. Απέκτησε και διαχειρίζονταν μεγάλη κτηματική και κτηνοτροφική
περιουσία και αποτέλεσε το σημαντικότερο οικονομικό και κοινωνικό παράγοντα της
περιοχής. Ακόμα οι Βαλαάδες (εξισλαμισμένοι ελληνόφωνοι κάτοικοι των Χασίων),
διατηρούσαν κάποια επαφή με τη χριστιανική θρησκεία μέσω της μονής Ζάβορδας,
αφού συχνά αφιέρωναν γελάδια και βόδια και περιέφεραν την εικόνα της
Μεταμορφώσεως σε περιπτώσεις επιζωοτίας.
Όταν έπεφτε στην χώρα τους βαρύ θανατικό,
έστελναν κι έφερναν το λείψανο του Αγίου Νικάνορα και αφιέρωναν στο ξακουστό
μοναστήρι της Ζάβορδας κάλτσες, γελάδια και βόδια. Στα 1917 μάλιστα που η
«ισπανική γρίπη» είχε κάνει θραύση στην Μακεδονία και τα θύματά της ήταν
αμέτρητα, έγινε περιφορά της εικόνας. Και τότε οι Βαλαάδες σαν όλους τους
χτυπημένους από την αρρώστια χριστιανούς, έσπευσαν να προσκυνήσουν τη φημισμένη
εικόνα με τη ελπίδα στην δύναμη της για την εξουδετέρωση του θανατικού.
Δέχτηκαν ακόμα να τους ραντίσει με αγίασμα, να τους θυμιατίσει και να τους
ευλογήσει ο ιερωμένος που την μετέφερε. Επίσης οι γυναίκες των Βαλαάδων ζύμωναν
και ετοίμαζαν το κάθε καρβέλι, τον σταύρωναν.
Έθιμο που διατηρήθηκε ως τις
μέρες μας είναι η περιφορά της εικόνας και των λειψάνων του Οσίου Νικάνορος (με
ειδικά μουλάρια με μεγάλα κουδούνια) μια φορά το χρόνο στα χωριά της περιοχής.
Η περιφορά αυτή είχε χαρακτήρα πανηγυρικό και αποτελούσε το γεγονός της
χρονιάς, η συνοδεία δε κατέλυε στα χωριά που επισκεπτόταν επί μέρες και όλοι
έδιναν στο μέτρο του δυνατού χρήματα ή αγροτικά προϊόντα για το μοναστήρι.
Πηγή: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
